Wat is een cultuur van vrede?

Zoals gedefinieerd door de Verenigde Naties, is de Cultuur van Vrede: een set van waarden, attitudes, gedragswijzen en manieren van leven die geweld verwerpen en gewelddadige conflicten voorkomen door hun grondoorzaken te weg te nemen middels het oplossen van problemen door dialoog en onderhandeling tussen individuen, groepen en staten (VN Resoluties A/RES/52/13 : ´Culture of Peace´ en A/RES/53/243, Declaratie en Actieprogramma voor een Cultuur van Vrede).

Deze resoluties zijn gefundeerd op een analyse van de waarden, attitudes en gedragingen die een cultuur van oorlog en geweld vormen. Hoe kwam deze tot stand? Voor de volledige geschiedenis verwijs ik u naar het verslag van David Adams.

In een onderzoek bij een publiek van over heel de wereld , werd gevraagd naar de kenmerken van een cultuur van oorlog en geweld door het maken van lijsten. Deze lijsten die ontstonden maakten gebruik van verschillende terminologieën en verschillen in de rangschikking van de benoemde verschijnselen, maar verder vertonen ze een opvallende eensgezindheid. Blijkbaar is een cultuur van oorlog en geweld wereldwijd aanwezig en wordt deze ook als zodanig herkend. In de volgende tabel worden de resultaten van deze analyse gepresenteerd in termen van acht factoren:

• Macht gebaseerd op kracht/ Geloof dat geweld werkt / gevechtstraining
• Vijandsbeelden/ Intolerantie en vooroordelen over mensen die anders zijn/ Extreem nationalisme/ Religieuze intolerantie (achterdocht en angst)
• Autoritaire regering/ Corruptie / Gehoorzaamheid aan orders ‘van boven’ (onderdanigheid en angst)
• Propaganda / geheimhouding en geheimzinnigheid/ Door de regering gecontroleerde media / Militant taalgebruik/ Censuur
• Bewapening/ Legers/ Oorlog voorbereiding/ Militaire industrie
• Veronachtzaming van mensenrechten (mensen leven in angst)
• Profiteren van de uitbuiting van mensen en natuur binnen en/of tussen landen (hebzucht)
• Mannelijke dominantie  en macht / Patriarchaat

Bij het opstellen van het VN Actieprogramma voor een cultuur van vrede (A/53/370), werden de acht kenmerken van een cultuur van oorlog in overweging genomen en werd een alternatief voor ieder punt geformuleerd. Op deze manier ontstond het ‘conceptueel raamwerk’ om ‘de diepe culturele wortels van oorlog en geweld’ aan te spreken en ‘de basis voor een coherente strategie voor een transformatie naar een cultuur van vrede en geweldloosheid’ te leggen:

Uit het verwerken en specificeren van deze kenmerken ontstonden de acht actiepunten voor het werken aan een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid:

1. Een cultuur van vrede bevorderen door opvoeding en onderwijs. Door het herzien van de educatieve programma’s teneinde de kwalitatieve waarden, attitudes en gedragingen die deel uit maken van een vredescultuur te bevorderen, met inbegrip van vreedzame conflict oplossing, dialoog, het bereiken van overeenstemming en actieve geweldloosheid. Een dergelijke educatieve benadering dient ook te leiden tot:
2.  Het bevorderen van duurzame economische en sociale ontwikkeling. Door het verminderen van economische en sociale ongelijkheid, door het uitbannen van armoede en door het zeker stellen van duurzame veiligheid wat betreft voeding, sociale rechtvaardigheid, duurzame oplossingen voor schuld problemen, versterking van vrouwen, speciale maatregelen voor groepen met speciale behoeften, duurzaamheid met betrekking tot het milieu……
3.  Het bevorderen van respect voor alle mensenrechten. Mensenrechten en een cultuur van vrede zijn vullen elkaar aan: waar oorlog en geweld overheersen is het onmogelijk om respect voor mensenrechten te beschermen; tegelijkertijd kan er geen cultuur van vrede zijn zonder dat de mensenrechten in al hun dimensies gerespecteerd worden
4. Het verzekeren van gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen. Door volledige deelname van vrouwen aan economische, sociale en politieke besluitvorming; door het uitbannen van alle vormen van discriminatie en geweld tegen vrouwen en door ondersteuning en hulp voor vrouwen die dat nodig hebben……
5.  Het bevorderen van begrip, tolerantie en solidariteit. Om oorlog en gewelddadige conflicten uit te bannen dienen we vijandsbeelden te overstijgen en te overwinnen met begrip, tolerantie en solidariteit tussen de volkeren en culturen. Het leren van onze verschillen door dialoog en de uitwisseling van informatie is een verrijkend proces
6. Het bevorderen van democratische participatie.   De onmisbare basisvoorwaarden voor het bereiken en onderhouden van vrede en veiligheid zijn
   •  democratische grondbeginselen, praktijk en deelname in alle lagen van de samenleving,
   •  transparante en verantwoording afleggende regering en ambtenaren.
   •  strijd tegen terrorisme en georganiseerde misdaad, corruptie, illegale drugs en het wit wassen van zwart geld……
7. Het ondersteunen van deelname aan communicatie en de vrije stroom van informatie en kennis. Vrijheid van informatie en communicatie en het delen van informatie en kennis zijn onmisbaar voor een cultuur van vrede. Er moeten echter maatregelen genomen worden  om de media aan te spreken op onderwerpen als het geweld in de media, alsook de nieuwe informatie en communicatie technologieën
8. Het bevorderen van internationale vrede en veiligheid De successen die de afgelopen jaren geboekt zijn met betrekking op de menselijke veiligheid, zoals kernwapen verdragen en verdragen om landmijnen uit te bannen, zouden ons de moed moeten geven om onze inzet te vergroten in onderhandelingen over vreedzame conflict oplossing, uitbanning van wapenproductie en -handel, humanitaire oplossingen in conflict situaties, en post-conflict initiatieven…..

Deze acht programmapunten werden ook gebruikt bij het opstellen van Manifesto 2000
Omdat Manifesto 2000 ontworpen is voor implementatie in het dagelijks leven van individuen en leefgemeenschappen, nam de formulering een wat andere vorm aan dan de actiepunten voor staten, maar de relatie is duidelijk:

Het is van groot  belang dat hier voor het eerst de term ‘geweldloosheid’ gebruikt wordt in resoluties van de VN.

In eerste instantie werd het concept voor een cultuur van Vrede niet met open armen ontvangen door alle lidstaten. De VS was uitgesproken tegen, “omdat het met een dergelijke resolutie niet meer mogelijk is om oorlog te voeren”.  De andere ‘westerse’ lidstaten pakten het slimmer aan. Zij wilden wel instemmen met een actieplan voor een Cultuur van Vrede, maar zij eisten dat iedere verwijzing naar het feit dat de huidige wereldwijde cultuur een cultuur van oorlog en geweld is, verwijderd zou worden. Hieraan hebben de opstellers van de resolutie gevolg gegeven, met als resultaat dat voor velen het concept van de “Cultuur van Vrede” vaag en abstract lijkt, omdat het geen aansluiting vindt bij ons dagelijks leven.  Dit dreigde het decennium en het actieprogramma dusdanig te ontkrachten, dat er zelfs bijna sprake was van een doodgeboren kind. Maar waarschijnlijk is de vergelijking met een zaad dat geplant wordt, en tijd nodig heeft om zichtbaar te worden meer op zijn plaats. De politici trachtten te ontkennen dat we in een cultuur van oorlog en geweld leven, maar de ontwikkelingen binnen de eerste vijf jaar van het decennium maken het onmogelijk om nog langer te proberen te ontkennen dat dit wel degelijk de juiste benaming is voor de cultuur waarvan wij deel uitmaken, en die de mensheid in zijn greep heeft.

Deze realisatie maakt meteen het concept van een ‘Cultuur van Vrede’ minder vaag. Wanneer we ons realiseren dat het een alternatief is voor de concrete situatie waarin wij leven, dan wordt het actieplan ineens een uiterst heldere en concrete richtlijn.

Zo treft u hier weldegelijk een strategie aan voor de transformatie van een oorlogscultuur naar een cultuur van vrede en geweldloosheid. Door de cultuur van oorlog van zijn voedingsbodem te ontdoen, kan deze cultuur niet langer floreren en overheersen. Daar waar een cultuur van vrede groeit, kan een cultuur van oorlog niet overleven. Zonder een vijand kan er geen oorlog zijn. Zonder autoritaire regeringen, propaganda en geheimhouding en het geloof dat macht uit kracht voortkomt zullen mensen niet langer bereid zijn oorlog te voeren. Zonder wapens wordt het erg moeilijk om oorlog te voeren. Tegelijkertijd moet er voorzien worden in vreedzame alternatieven om aan ieders noodzakelijke behoeften te voldoen, waar nu door de cultuur van oorlog en geweld wordt voorzien wanneer het gaat om regering, solidariteit en economische en sociale ontwikkeling. Er is een herdefinitie nodig van het begrip ‘macht’ in termen van luisteren, dialoog, onderhandelen en samenwerking in plaats van kracht.

                 “Omdat oorlogen beginnen in het denken van de mens, is het in het denken van de mens dat de verdedigingswerken van vrede opgebouwd moeten worden”
Constitutie van UNESCO, 1945

(Deze informatie is samengesteld uit informatie over de Culture of Peace in de VN resoluties, die op de website van het Culture of Peace News Network te vinden is)